Məişət zorakılığının psixoloji və hüquqi aspektləri
Məişət zorakılığı problemi bütün dünyaya yayılmış olsa da, bu fenomen əsasən danışılmayan qapalı mövzulardan biri olaraq qalır. Bu dəfə məişət zorakılığının psixoloji və hüquqi tərəflərini araşdırmağa çalışdıq.
Mövzu ilə bağlı həkim psixiatr Azər Bağırov qeyd edir ki, ailədaxili zorakılığın səbəbləri araşdırıldıqda sosioloji ve psixoloji səbəblər ayird edilir. Təhsil səviyyəsinin aşağı olması, iqtisadi çətinliklər, mental adət və inanışlar sosioloji səbəblərdir. Problemin psixoloji səbəblər isə antisosial və narsissistik xarakter pozuntuları kimi:
- Qısqanclıq sayıqlamaları ilə gedən paranoid pozuntu və şizofreniya xəstəliyi.
- Spirtli içki və narkotik vasitələrdən istifadə.
Zorakılığa meyl edən insanların ortaq nöqtələri isə əsasən:
-Qısqanclıq
-Yoldaşını əmr altında saxlamaq istəyi
-Şəxsin öz tələbatlarını başqasınınkından üstün tutması
- Özünə inam hissinin aşağı olması səbəbindən tez inciməyə meylli olmaq
Qısqanclıq paranoyası olan insanlarda, əsassız aldatma şübhələri və ya sayıqlamalar yaranır. Bu insanlar şübhələrin dəqiqliyini yoxlamadan tam əminliklə buna inanmağa meylli olurlar. Qarşı tərəf belə bir şeyin olmadığına dair məntiqli izahlar gətirsə də, o insanların fikrini dəyişdirmək mümkün olmur. Məsələn, qısqanclıq paranoyası olan biri, yoldaşının və aldatdığını güman etdiyi insanın eyni vaxtda "whatsappda online" olmasını bir sübut olaraq göstərib, zorakılıq törədə bilər. Bəzən isə paranoid pozuntuda qulağa aldatma ile əlaqəli səslər gələ bilər.
İmpulsiv şəxslər isə bir mənada düşünmədən hərəkət edərlər. Anlıq qəzəb yaradan situasiyada səbr etmək, hövsələ göstərmələri mümkün olmadığı üçün sonradan peşmançılıq hiss edəcəkləri hərəkətlər edərlər.
www.NiNa.Az gencaile.az-a istinadən bildirir ki, narsistik xarakter patologiyası olan insanlar özlərini başqa insanlardan üstün görməyə meylli olduqları üçün, başqalarının sərhədlərinə hörmətlə yanaşa bilmirlər. Bu səbəbdən ailə içində yaşanan fikir ayrılıqlarında, narsist olan şəxs tez qəzəblənməyə ve zorakılıq göstərməyə meyllənə bilər.
Antisosial xarakter patologiyası olan şəxslər isə, cəza almayacaqlarını bildikləri hallarda şiddət və zorakılığa müraciət edərlər. Bu səbəbdən də qanunvericilik bazasında ailədaxili və digər zorakılıq növləri ilə əlaqəli cəzaların daha sərt olduğu ölkələrdə zorakılıq hallarında azalma görülməkdədir.
Spirtli içki və narkotik vasitə istifadəsi, beynin prefrontal korteks dediyimiz bölümünə təsir edərək, mühakimə, analiz etmə, qərar vermə qabiliyyətini zəiflədir. Bu səbəbdən də bu maddələrin təsiri altındaykən düşünülmədən edilən kontrolsuz və zorakılıq hərəkətləri daha sıx görülür.
Azər Bağırov mövzu haqda danışarkən cütlüklər arasında olan zorakılıq hallarına göz yumulduğunu da qeyd etdi: Çox vaxt münasibətlərdə və evliliklərdə ilk dəfə baş verən zorakılığa göz yumulur, üzr istənildikdən sonra təkrar olmayacağına ümid edilir. Ancaq müşahidələr göstərir ki, ilk zorakılıqdan sonra, gedərək artan dozada zorakılıq halları artıq adi bir hala çevrilməyə başlayır.
Təbii ki, zorakılıq səbəbləri ortadan qaldırılmadan, münasibətləri və evliliyi davam etdirməyə çalışıldıqda birgə həyat öz cazibəsini və harmoniyasını itirməyə başlayır, bununla da yeganə çıxış yolu boşanmalarda görülür. Çözülməyən, aradan qaldırılmayan ailədaxili zorakılıqların mütəmadi baş verdiyi ailələrdə böyüyən uşaqlarda psixoloji problemlərin olduğuna daha tez-tez rast gəlinir".
Məişət zorakılığı probleminin hüquqi aspektlərindən danışan hüquqşünas Rövşanə Rəhimli aşağıdakıları dedi: "Məişət zorakılığı - bir ailə üzvünün digər ailə üzvünə və ya üzvlərinə qorxutmaq və ya qorxu içində saxlamaq məqsədi ilə yetirilən aşağılayıcı, əzabverici, hədələyici, həyat və sağlamlığa zərər vuran psixi və fiziki təsirdir.
Əgər münaqişə lokal təcrid olunmuş xarakterə malikdirsə zorakılıq sistemli şəkildə baş verir. Məişət zorakılığını fərqləndirən cəhət də onunard-arda baş verən insidentlərdən ibarət olmasıdır.
Ailədaxili münaqişələrin öyrənilməsi bu istiqamətdə faydalı işlər görüb, qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi demək olar ki, bütün inkişaf etmiş ölkələrin gündəmində olan əsas məsələlərdən biridir. Belə ki, ailə cəmiyyətin vacib strukturlaşdırılmış tərkibidir ki, sosial normaların əsasını qoyaraq şəxsin ilkin sosiallaşması prosesinə təsirini göstərirməklə yanaşı iqtisadi və mədəni proseslərdə iştirak edir. Bu da onu göstərir ki, ailə siyasəti dövlətin sosial siyasətinin prioritet istiqamətlərindən biri olmalı və diqqət mərkəzindən kənarda qalmamalıdır. Lakin buna baxmayaraq son dövrlərdə boşanmaların sayına və ailədaxili zorakılıq hallarının artmasına nəzər saldıqda, ailə institutunun böhran dövrünü yaşadığını görmək çətin deyil. Bu böhranın bariz təzahürlərindən biri də ailə üzvləri arasında qəddarlıq və zorakılıq hallarının artmasıdır."
Məişət zorakılığı cəmiyyətin bütün təbəqələrinə sirayət etmiş ciddi sosial problemdir. Təcrübədə rast gəlinən halları nəzərdən keçirərkən məişət zorakılığının daha çox "əzələlərin ifadəsi" kimi təsvir etmək olar. Buna istinadən də kişilərin fiziki və cinsi zorakılığa daha çox meyilli olmalarını aydın görmək mümkündür. Alkoqol və narkotik vasitələrdən istifadə isə zorakı davranışların əsas səbəbi kimi deyil kişilərin zorakılıq törətmələrində əlavə faktor kimi qiymətləndirilə bilər. Digər tərəfdən psixoloji və laqeydlik kimi zorakılıq növləri də vardır ki, qadınlar arasında daha çox rast gəlinir. Belə ki, bəzən qadınlar kişilərə nisbətən uşaqlarına qarşı daha aqressiv olurlar. Məişət zorakılığı mövzusunda tez-tez verilən suallardan biri də odur ki, nəyə görə məhz qadınlar kişilərə nisbətdə ailələri tərəfindən zorakılığa daha çox məruz qalırlar? Bununla bağlı bir çox mənbələr deyir ki, qadınların ailədə şiddətə məruz qalmalarının kökü ailə institutunun qurulması prosesində tarixən oturuşmuş və möhkəmlənmiş patriarxal nizamda yatır. Patriarxal ailə quruluşu ənənəvi olaraq kişinin rolunu ucaldır qadını isə əvvəlcə atasına,ailə qurduqdan sonra isə ərinə hörmətlə yanaşmasını tələb edir.
Müasir dövrümüzdə qadınlara qarşı məişət zorakılığı hallarının artması və bunun kəskin formada özünü biruzə verməsi cəmiyyətdə qadınların tam müdafiə olunmamasından və sərbəst hiss edə bilməməsindən xəbər verir. Bununla belə, məişət zorakılığı problemi o qədər həssasdır ki, çoxları əsasən bu barədə danışmamağa üstünlük verir. Qeyd edim ki, yalnız 90-cı illərin əvvəllərində qadın hərəkatlarının sayəsində "məişət zorakılığı fenomeni"haqda geniş aspektdə danışılmağa başlanıldı. Həmin dövrdə ixtisaslaşmış təşkilatların təşəbbüsü və beynəlxalq müqavilələrin tövsiyəsi ilə qadın krizis mərkəzləri, qaynar xəttlər, sığınacaqlar yaradıldı. Məişət zorakılığı problemini araşdırdıqca məlum olur ki, bizim cəmiyyətdə də digər patriarxal ailə dəyərləri üstünlük təşkil edən cəmiyyətlərdə olduğu kimi həyatında heç olmasa bir dəfə psixoloji təzyiqə, maddi şantaja və fiziki zorakılığa məruz qalmayan bir qadını tapmaq çətindir. Ailədaxili zorakılığı dəstəkləyən mənbələr həmçinin cəmiyyətin adət-ənənələrində, kişilər və qadınlar üçün xüsusi davranışları müəyyənləşdirən norma və qaydalar sistemindədir. Cəmiyyət bu davranış qaydalarına riayət edənləri dəstəkləyir və təqdir edir, onlardan yayınanları isə cəzalandırır. Qadınlara qarşı zorakılıq hallarını araşdıran və öyrənən bəzi müəlliflərin fikirlərinə görə məişət zorakılığının baş verməsi səbəbləri əsasən yoxsulluq, aşağı gəlir, ailədaxili münasibətlərin qapalı olması, həyat qayğılarından qaynaqlanan stress, ailənin ehtiyaclarına görə emosional gərginlik, həmçinin ailədə kişi ilə qadın arasında qeyri bərabər hakimiyyət bölgüsündən ibarətdir.
Şəxsin sosial vəziyyətini və həyat şərtlərini də məişət zorakılığının əhəmiyyətli səbəbi kimi qeyd etmək olar. Lakin istənilən zorakılığın başlıca səbəbi bir şəxsin digər şəxs üzərində hakimiyyət qazanma istəyidir. Daha əvvəl də qeyd olunduğu kimi məişət zorakılığı problemi istənilən ölkədə istənilən cəmiyyətdə mövcud olduğu kimi bizim cəmiyyətimizdən də yan keçmir. Son illər ərzində məişət zorakılığı probleminin həlli istiqamətində ölkəmizdə müəyyən müsbət addımlar atılmışdır. Onlardan biri də 22 iyun 2010-cu il tarixli "Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununun qəbulu olmuşdur. Əlbəttə ki, bu qanunun qəbulu cəmiyyətdə də bir mənalı qarşılanmadı hətta qanunun qəbul prosesində bəzi deputatlar ailə dəyərlərini, milli mentaliteti, ailə dəyərlərini əsas gətirərək qanunun qəbul olunmasına etirazlarını bildirmişdilər. Lakin buna baxmayaraq sevindirici haldır ki, sözü gedən qanun qəbul olundu və məişət zorakılığı ağırlıq dərəcəsindən asılı olmayaraq hüquq pozuntusu kimi qiymətləndirildi.
Qanuna əsasən məişət zorakılığı deyəndə məişət zəmnində bir şəxsin digər şəxsə zərər yetirməklə onu nəzarət altında saxlaması başa düşülür. Məişət zorakılığını bir birinə bu şəxslər törədə bilərlər: ər, arvad, faktiki nikahda yaşayanlar, valideynlər,
Kateqoriya: Sağlamlıq | Baxışlar: 1137
Jun 13, 2020 7:38 PM | Müəllif: NiNa.Az
, azerbaycan xeberleri, olkede ve dunyada bas veren en son xeberleri size catdirirq. Ana Xeber, Ana Xəbər, Aztv, Az Tv, Atv, A tv, Xezer Tv, Xezertv, Xezer Xeber, Xezer, ARB Tv, Arbtv, Lider, Lidertv, Lider tv, Spaces tv, Spacestv, Speyis tv, Speyistv, İdman Kanali, Kanal, Kanali, Kanalı, Idman Tv, Medeniyyet Tv, Medeniyyet, Mədəniyyət, Medeniyyettv . Meiset zorakiliginin psixoloji ve huquqi aspektleri Meiset zorakiligi problemi butun dunyaya yayilmis olsa da bu fenomen esasen danisilmayan qapali movzulardan biri olaraq qalir Bu defe meiset zorakiliginin psixoloji ve huquqi tereflerini arasdirmaga calisdiq Movzu ile bagli hekim psixiatr Azer Bagirov qeyd edir ki ailedaxili zorakiligin sebebleri arasdirildiqda sosioloji ve psixoloji sebebler ayird edilir Tehsil seviyyesinin asagi olmasi iqtisadi cetinlikler mental adet ve inanislar sosioloji sebeblerdir Problemin psixoloji sebebler ise antisosial ve narsissistik xarakter pozuntulari kimi Qisqancliq sayiqlamalari ile geden paranoid pozuntu ve sizofreniya xesteliyi Spirtli icki ve narkotik vasitelerden istifade Zorakiliga meyl eden insanlarin ortaq noqteleri ise esasen Qisqancliq Yoldasini emr altinda saxlamaq isteyi Sexsin oz telebatlarini basqasininkindan ustun tutmasi Ozune inam hissinin asagi olmasi sebebinden tez incimeye meylli olmaq Oz ugursuzluqlarinda basqalarini gunahlandirmaga meyllilik Impulsivlik Xetalarini gormemek Qisqancliq paranoyasi olan insanlarda esassiz aldatma subheleri ve ya sayiqlamalar yaranir Bu insanlar subhelerin deqiqliyini yoxlamadan tam eminlikle buna inanmaga meylli olurlar Qarsi teref bele bir seyin olmadigina dair mentiqli izahlar getirse de o insanlarin fikrini deyisdirmek mumkun olmur Meselen qisqancliq paranoyasi olan biri yoldasinin ve aldatdigini guman etdiyi insanin eyni vaxtda whatsappda online olmasini bir subut olaraq gosterib zorakiliq torede biler Bezen ise paranoid pozuntuda qulaga aldatma ile elaqeli sesler gele biler Impulsiv sexsler ise bir menada dusunmeden hereket ederler Anliq qezeb yaradan situasiyada sebr etmek hovsele gostermeleri mumkun olmadigi ucun sonradan pesmanciliq hiss edecekleri hereketler ederler b s b gencaile az a istinaden bildirir ki narsistik xarakter patologiyasi olan insanlar ozlerini basqa insanlardan ustun gormeye meylli olduqlari ucun basqalarinin serhedlerine hormetle yanasa bilmirler Bu sebebden aile icinde yasanan fikir ayriliqlarinda narsist olan sexs tez qezeblenmeye ve zorakiliq gostermeye meyllene biler Antisosial xarakter patologiyasi olan sexsler ise ceza almayacaqlarini bildikleri hallarda siddet ve zorakiliga muraciet ederler Bu sebebden de qanunvericilik bazasinda ailedaxili ve diger zorakiliq novleri ile elaqeli cezalarin daha sert oldugu olkelerde zorakiliq hallarinda azalma gorulmekdedir Spirtli icki ve narkotik vasite istifadesi beynin prefrontal korteks dediyimiz bolumune tesir ederek muhakime analiz etme qerar verme qabiliyyetini zeifledir Bu sebebden de bu maddelerin tesiri altindayken dusunulmeden edilen kontrolsuz ve zorakiliq hereketleri daha six gorulur Azer Bagirov movzu haqda danisarken cutlukler arasinda olan zorakiliq hallarina goz yumuldugunu da qeyd etdi Cox vaxt munasibetlerde ve evliliklerde ilk defe bas veren zorakiliga goz yumulur uzr istenildikden sonra tekrar olmayacagina umid edilir Ancaq musahideler gosterir ki ilk zorakiliqdan sonra gederek artan dozada zorakiliq hallari artiq adi bir hala cevrilmeye baslayir Tebii ki zorakiliq sebebleri ortadan qaldirilmadan munasibetleri ve evliliyi davam etdirmeye calisildiqda birge heyat oz cazibesini ve harmoniyasini itirmeye baslayir bununla da yegane cixis yolu bosanmalarda gorulur Cozulmeyen aradan qaldirilmayan ailedaxili zorakiliqlarin mutemadi bas verdiyi ailelerde boyuyen usaqlarda psixoloji problemlerin olduguna daha tez tez rast gelinir Meiset zorakiligi probleminin huquqi aspektlerinden danisan huquqsunas Rovsane Rehimli asagidakilari dedi Meiset zorakiligi bir aile uzvunun diger aile uzvune ve ya uzvlerine qorxutmaq ve ya qorxu icinde saxlamaq meqsedi ile yetirilen asagilayici ezabverici hedeleyici heyat ve saglamliga zerer vuran psixi ve fiziki tesirdir Eger munaqise lokal tecrid olunmus xaraktere malikdirse zorakiliq sistemli sekilde bas verir Meiset zorakiligini ferqlendiren cehet de onunard arda bas veren insidentlerden ibaret olmasidir Ailedaxili munaqiselerin oyrenilmesi bu istiqametde faydali isler gorub qanunvericilik bazasinin tekmillesdirilmesi demek olar ki butun inkisaf etmis olkelerin gundeminde olan esas meselelerden biridir Bele ki aile cemiyyetin vacib strukturlasdirilmis terkibidir ki sosial normalarin esasini qoyaraq sexsin ilkin sosiallasmasi prosesine tesirini gosterirmekle yanasi iqtisadi ve medeni proseslerde istirak edir Bu da onu gosterir ki aile siyaseti dovletin sosial siyasetinin prioritet istiqametlerinden biri olmali ve diqqet merkezinden kenarda qalmamalidir Lakin buna baxmayaraq son dovrlerde bosanmalarin sayina ve ailedaxili zorakiliq hallarinin artmasina nezer saldiqda aile institutunun bohran dovrunu yasadigini gormek cetin deyil Bu bohranin bariz tezahurlerinden biri de aile uzvleri arasinda qeddarliq ve zorakiliq hallarinin artmasidir Meiset zorakiligi cemiyyetin butun tebeqelerine sirayet etmis ciddi sosial problemdir Tecrubede rast gelinen hallari nezerden kecirerken meiset zorakiliginin daha cox ezelelerin ifadesi kimi tesvir etmek olar Buna istinaden de kisilerin fiziki ve cinsi zorakiliga daha cox meyilli olmalarini aydin gormek mumkundur Alkoqol ve narkotik vasitelerden istifade ise zoraki davranislarin esas sebebi kimi deyil kisilerin zorakiliq toretmelerinde elave faktor kimi qiymetlendirile biler Diger terefden psixoloji ve laqeydlik kimi zorakiliq novleri de vardir ki qadinlar arasinda daha cox rast gelinir Bele ki bezen qadinlar kisilere nisbeten usaqlarina qarsi daha aqressiv olurlar Meiset zorakiligi movzusunda tez tez verilen suallardan biri de odur ki neye gore mehz qadinlar kisilere nisbetde aileleri terefinden zorakiliga daha cox meruz qalirlar Bununla bagli bir cox menbeler deyir ki qadinlarin ailede siddete meruz qalmalarinin koku aile institutunun qurulmasi prosesinde tarixen oturusmus ve mohkemlenmis patriarxal nizamda yatir Patriarxal aile qurulusu enenevi olaraq kisinin rolunu ucaldir qadini ise evvelce atasina aile qurduqdan sonra ise erine hormetle yanasmasini teleb edir Muasir dovrumuzde qadinlara qarsi meiset zorakiligi hallarinin artmasi ve bunun keskin formada ozunu biruze vermesi cemiyyetde qadinlarin tam mudafie olunmamasindan ve serbest hiss ede bilmemesinden xeber verir Bununla bele meiset zorakiligi problemi o qeder hessasdir ki coxlari esasen bu barede danismamaga ustunluk verir Qeyd edim ki yalniz 90 ci illerin evvellerinde qadin herekatlarinin sayesinde meiset zorakiligi fenomeni haqda genis aspektde danisilmaga baslanildi Hemin dovrde ixtisaslasmis teskilatlarin tesebbusu ve beynelxalq muqavilelerin tovsiyesi ile qadin krizis merkezleri qaynar xettler siginacaqlar yaradildi Meiset zorakiligi problemini arasdirdiqca melum olur ki bizim cemiyyetde de diger patriarxal aile deyerleri ustunluk teskil eden cemiyyetlerde oldugu kimi heyatinda hec olmasa bir defe psixoloji tezyiqe maddi santaja ve fiziki zorakiliga meruz qalmayan bir qadini tapmaq cetindir Ailedaxili zorakiligi destekleyen menbeler hemcinin cemiyyetin adet enenelerinde kisiler ve qadinlar ucun xususi davranislari mueyyenlesdiren norma ve qaydalar sistemindedir Cemiyyet bu davranis qaydalarina riayet edenleri destekleyir ve teqdir edir onlardan yayinanlari ise cezalandirir Qadinlara qarsi zorakiliq hallarini arasdiran ve oyrenen bezi muelliflerin fikirlerine gore meiset zorakiliginin bas vermesi sebebleri esasen yoxsulluq asagi gelir ailedaxili munasibetlerin qapali olmasi heyat qaygilarindan qaynaqlanan stress ailenin ehtiyaclarina gore emosional gerginlik hemcinin ailede kisi ile qadin arasinda qeyri beraber hakimiyyet bolgusunden ibaretdir Sexsin sosial veziyyetini ve heyat sertlerini de meiset zorakiliginin ehemiyyetli sebebi kimi qeyd etmek olar Lakin istenilen zorakiligin baslica sebebi bir sexsin diger sexs uzerinde hakimiyyet qazanma isteyidir Daha evvel de qeyd olundugu kimi meiset zorakiligi problemi istenilen olkede istenilen cemiyyetde movcud oldugu kimi bizim cemiyyetimizden de yan kecmir Son iller erzinde meiset zorakiligi probleminin helli istiqametinde olkemizde mueyyen musbet addimlar atilmisdir Onlardan biri de 22 iyun 2010 cu il tarixli Meiset zorakiliginin qarsisinin alinmasi haqqinda Azerbaycan Respublikasinin Qanununun qebulu olmusdur Elbette ki bu qanunun qebulu cemiyyetde de bir menali qarsilanmadi hetta qanunun qebul prosesinde bezi deputatlar aile deyerlerini milli mentaliteti aile deyerlerini esas getirerek qanunun qebul olunmasina etirazlarini bildirmisdiler Lakin buna baxmayaraq sevindirici haldir ki sozu geden qanun qebul olundu ve meiset zorakiligi agirliq derecesinden asili olmayaraq huquq pozuntusu kimi qiymetlendirildi Qanuna esasen meiset zorakiligi deyende meiset zemninde bir sexsin diger sexse zerer yetirmekle onu nezaret altinda saxlamasi basa dusulur Meiset zorakiligini bir birine bu sexsler torede bilerler er arvad faktiki nikahda yasayanlar valideynler